مقادیر طبیعی : پلاکت بین 150 هزار تا 400 هزار در هر میلی‌ متر مکعب خون برای بزرگسالان طبیعی است. در نوزادان این مقدار کمی بیشتر است.

محدوده خطر : پلاکت زیر 50 هزار یا بیشتر از یک میلیون غیر طبیعی است و نیازمند توجه خاص است.

چه چیزهایی پلاکت را کاهش می‌دهد؟

بزرگ شدن طحال ، خون‌ریزی شدید و مصرف پلاکت ، لوسمی یا سرطان خون ، ترومبوسیتوپنی ، انواع وراثتی کمبود پلاکت ، انعقاد منتشر خون در داخل رگ‌ها ، شیمی‌ درمانی بعد از سرطان  ، عفونت و نارسایی مغز استخوان باعث کاهش پلاکت می‌شوند. عدم تولید پلاکت می‌تواند به خاطر مشکلات استخوانی نیز باشد.

چه چیزهایی پلاکت را افزایش می‌دهد؟

بیماری‌ آرتریت روماتویید ، کم‌خونی فقر آهن ، مشکلات بعد از برداشتن طحال، بعضی سرطان‌ ها و بیماری‌ های ژنتیکی خاص باعث افزایش مقدار پلاکت می‌شوند.

نکاتی در رابطه با پلاکت خون

- ورزش شدید و قدرتی باعث افزایش میزان پلاکت می‌شود.

- در هنگام قاعدگی مقدار پلاکت خون کمی کاهش پیدا می‌کند.

-قرص‌ های ضد بارداری باعث بالا رفتن مقدار پلاکت می‌شوند.

- داروی  استامینوفن پلاکت را کاهش می‌دهد.

اجزای دیگر آزمایش خون

به غیر از اجزای اصلی آزمایش خون مثل مقدار پلاکت، گلبول‌ سفید و قرمز، هموگلوبین ، مقادیر دیگری مثل:

و MCV یا   mean corpuscular volume 

MCH یا   mean corpuscular hemoglobinو

MCHC یا   mean corpuscular hemoglobin concentration    وجود دارند که همه مربوط به گلبول‌ قرمز و اندازه و شکل و مقدار هموگلوبین آن هستند. مقادیر متفاوت هر کدام از این ها می‌تواند نشان‌دهنده ی نوع خاصی از کم‌خونی باشد.

چگونگی انجام آزمایش خون

آزمایش خون یکی از ساده‌ترین روش‌های آزمایشی است. با پیشرفت تکنولوژی و وجود دستگاه‌های جدید معمولا پس از چند دقیقه می‌‌توان پاسخ این آزمایش را دریافت کرد.

برای انجام این آزمایش حدود 5 تا 7 میلی‌لیتر از خون وریدی (سیاهرگی) لازم است که معمولا آن را در یک لوله آزمایش که با ماده ضد انعقاد خون پوشیده شده است جمع‌آوری می‌کنند.

برای ترکیب شدن بهتر ماده ضد انعقاد با خون ، موقع‌ خون‌گیری و کمی بعد از آن، لوله را تکان می‌دهند. در طی انجام آزمایش باید از هر اتفاقی که موجب تخریب سلول‌های خونی می‌شود جلوگیری کرد. بعد از انجام آزمایش باید مدتی روی محل خون‌گیری فشار آورد تا خون بند بیاید.

در موارد کم‌‌ خونی شدید هم، خون‌گیری برای انجام آزمایش خون مشکلی ایجاد نمی‌کند. برای کسانی که از سوزن یا مشاهده ی خون ترس دارند، باید تمهیدات ویژه در نظر گرفت.

بهترین زمان برای انجام آزمایش خون صبح و در شرایط طبیعی بدن است. استرس  ، فعالیت بدنی شدید و یا خون‌ریزی حاد می‌تواند نتایج آزمایش را کمی تغییر دهد.

مقدار هموگلوبین و هماتوکریت

Hgbیا (Hemoglobin)

در برگه‌ های آزمایش مختلف ممکن است به صورت‌ های مختلف HGB،Hg، یاHgb    نوشته شود. همه این ها مخفف کلمه هموگلوبین، یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده گلبول های‌ قرمز است که با اکسیژن ترکیب می شود و آن را در خون حمل می کند.

این ماده که در آن آهن به کار رفته، جایگاه‌های مختلفی برای ترکیب با اکسیژن دارد. هموگلوبین در جایی که اکسیژن زیاد وجود دارد با آن ترکیب می‌شود و در محیط کم اکسیژن، آن را آزاد می‌کند.

اندازه‌گیری مقدارکلی هموگلوبین، به نوعی نشان‌هنده تعداد گلبول‌های قرمز است.

مقادیر اصلی : مقدار طبیعی برای آقایان 14 تا 18 گرم در دسی‌ لیتر و برای خانم‌ها مقادیر 12 تا 16 گرم در دسی‌ لیتر.

محدوده خطر:  هموگلوبین زیر 5 و بالای 20 مقادیر خطرزا به حساب می‌آیند و حتما نیازمند رسیدگی فوری هستند.

چه چیزهایی باعث کاهش هموگلوبین می‌شود؟

همان دلایلی که باعث کاهش گلبول‌ های قرمز می شوند، با تخریب هموگلوبین ، مقدار آن را هم کم می کنند. کم‌خونی ، خون‌ریزی شدید، سرطان ، سوءتغذیه ،  بیماری لوپوس ، بیماری‌های کلیوی و بزرگی طحال باعث کاهش هموگلوبین می‌شوند. مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها  ، آسپیرین و ایندومتاسین و همچنین داروهای ضدسرطان هم مقدار هموگلوبین خون را کم می‌کنند.

چه چیزهایی باعث افزایش هموگلوبین می‌شود؟

مشکلات ریوی ، سوختگی شدید، نارسایی مزمن ریه و از دست دادن زیاد آب بدن (دهیدراسیون‌) مقدار این ماده حیاتی را افزایش می‌دهند. داروهای جنتامایسین و متیل‌ دوپا هم هموگلوبین را افزایش می دهند.

نکته:

- مقدار هموگلوبین در بارداریکاهش می‌یابد، چون با این که خون‌سازی کمی بیشتر شده است، اما حجم مایع بدن و خون بالا رفته و مقدار کلی هموگلوبین در هر دسی‌ لیتر کاهش می‌یابد.

- زندگی در ارتفاعات هم به خاطر نیاز بیشتر بدن به اکسیژن و کمبود اکسیژن محیط، باعث تولید بیشتر هموگلوبین می‌شود.

- در طحال اغلب سلول‌های پیر خون تخریب می‌شوند. بزرگ شدن طحال، یعنی تخریب بیشتر سلول‌ها و به دنبال آن کاهش گلبول های قرمز و هموگلوبین رخ می‌دهد.

HCTیا (Hematocrit)

هماتوکریت یا HCT   هم  یکی از مقادیر اندازه‌گیری گلبول قرمز است. به طور کلی «هِم» ( heme) به معنای آهن است و هر جا در هر کلمه‌ای آمد، حتما آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز دارد.

هماتوکریت درصدی از حجم کل خون است که شامل گلبول های قرمز می باشد و با اندازه‌گیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه‌گیری می‌شود.

به خاطر بیماری‌ها و شرایط مختلفی که می‌توانند اندازه‌گیری هموگلوبین و گلبول قرمز را با اشکال مواجه کنند ،   HCTهم اندازه‌گیری می‌شود تا به طور مستقیم نشان‌دهنده اندازه هموگلوبین و گلبول قرمز باشد. این عدد معمولا با درصد نشان داده می‌شود.

مقادیر طبیعی :  42 تا 52 درصد برای آقایان و 37 تا 47 درصد برای خانم‌ها. در خانم‌های باردار درصد بالاتر از 33 طبیعی است.

محدوده خطر: HCTبالاتر از 60 درصد و پایین‌تر از 15 درصد.

چه چیزهایی باعث کاهش آن می‌شود؟

تقریبا همان عواملی که باعث کاهش هموگلوبین و گلبول های قرمز خون می شوند. شرایطی مثل پرکاری تیروئید ، سیروز کبدی ، نارسایی مغز استخوان و میلوم مولتیپل( Multiple myeloma  )  نیز  باعث کاهش هماتوکریت می‌شوند.

چه چیزهایی باعث افزایش آن می‌شود؟

سوختگی، اسهال شدید ، بیماری‌های انسدادی ریوی، از دست دادن زیاد آب بدن، تولید بیش از حد گلبول قرمز از عوامل افزایش دهنده یHCT هستند.

نکته:

- بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن شکل‌های غیرطبیعی گلبول قرمز می‌شوند (مثل بیماری گلبول قرمز داسی‌‌ شکل ) مقدارHCT را تغییر می‌دهند.

- وقتی مقدار گلبول سفید خیلی بالا باشد، بر مقدارHCTموثر است.

- در صورت طبیعی بودن اندازه‌های گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت، سه برابر هموگلوبین است.

- هماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خون‌ریزی شدید اندازه‌گیری کرد.

تفسیر اجزای آزمایش خون

گلبول های قرمز و سفید خون

آزمایش کامل خون ، همان آزمایش معروفی است که تعداد سلول‌های اصلی خون طی آن اندازه‌گیری می‌شود.

آزمایش خون یا CBC یاcomplete blood count    به  معنای «شمارش کامل خون» ، یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال اصلی‌ترین آزمایشاتی است که می‌تواند زمینه تشخیص بسیاری از بیماری‌ها را فراهم آورد و از همه مهم تر، بیانگر شرایط کلی و حیاتی بدن است.

برای آشنایی بیشتر با اجزای این آزمایش و فهمیدن این که معنی آن چند حرف انگلیسی مثلRBCیاHCT با اعدادی که رو به‌ رویشان نوشته می‌شود چیست، می‌توانید مطالب زیر را دنبال کنید.

RBC   یا (Red blood cell)

RBC    مخفف  سلول‌ قرمز خون است. این سلول‌های قرمز خون یا همان گلبول‌های قرمز، در واقع اصلی‌ترین قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود این رنگ قرمز به دلیل وجود ماده‌ای به نام هموگلوبین است که به گلبول‌ قرمز کمک می‌کند تا اصلی‌ترین وظیفه خود یعنی حمل و نقل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را انجام دهد.

به طور خلاصه، گلبول‌های قرمز ، اکسیژن را از ریه به بقیه سلول‌های بدن حمل می کنند.

مقادیر طبیعی : بین 4/7تا6/1    میلیون  در هر میکرو لیتر خون است. این عدد برای خانم‌ها مقداری کمتر و در کودکان مقداری بیشتر است.

چه چیزهایی باعث کاهشRBC می‌شود؟

خون‌ریزی‌های دستگاه گوارش مثل خونریزی معده یا روده، خون‌ریزی‌‌ از محل زخم ، سوءتغذیه،کمبود آهن یا کمبود ویتامین B12 ، شکستن سلول‌های خونی یا همولیز آنها در اثر بعضی بیماری‌های خاص مثل فاویسم، بعضی مشکلات ژنتیکی مثل گلبول‌های قرمز  داسی شکل  ، مشکلات مغز استخوان ، بیماری های کلیوی ، بیماری‌های مزمن، تومورهای سرطانی و بیماری‌های روماتویید (التهاب مفاصل).

چه چیزهایی باعث افزایشRBCمی‌شود؟

مقدار بالای گلبول قرمز می‌تواند نشان‌دهنده چه چیزهایی ظرفیت‌ بالای حمل اکسیژن باشد. در بعضی از ورزشکاران و همچنین هنگام زندگی در ارتفاعات به خاطر کمبود اکسیژن هوا ،RBC    افزایش  می یابد.

بیماری‌های ریوی یا کلا هر نوع بیماری‌ که هیپوکسی مزمن (کمبود اکسیژن طولانی مدت در بدن) ایجاد می‌کند، مثل بیماری‌ قلبی مادرزادی ، باعث تولید بیشتر RBCمی‌شوند.

نکته:

- به طور طبیعی، گلبول قرمز بعد از تولید در مغز استخوان، 120 روز در خون زندگی می‌کند و در آخر عمر خود خرد می‌شود و به عناصر سازنده‌اش تبدیل می‌شود.

- مقدارRBC در طی بارداری به طور طبیعی کمی کمتر نشان داده می‌شود، چون حجم قسمت مایع خون افزایش پیدا می کند.

- عددRBC در واقع مقدار دقیق گلبول‌های قرمز در 1میلی‌لیتر خون است.

- بسته به آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده، ممکن است مقیاس شمارش این سلول فرق کند.

- خوردن داروهایی مثل کلرامفنیکل هم باعث کاهشRBCمی‌شود.

WBCیا (white blood cell)

این سه حرف مخفف «سلول‌های سفید خون» یا گلبول‌های سفید هستند. اندازه‌گیری مقدار گلبول‌های سفید خون، یکی از روش‌های اصلی برای تعیین وجود عفونت در بدن است، چون این سلول‌ها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند، در بیماری‌های عفونی و غیرعفونی واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند.

شمارشWBCها دو جزء دارد: یکی مقدار کلی گلبول‌های سفید در یک میلی‌لیتر خون و دوم شمارش جزء به جزء این سلول‌ها، چون گلبول‌ های سفید خون، پنج نوع مختلف دارند که کم و زیاد شدن هر کدام از این انواع، معنی خاص خود را خواهد داشت.

کلمه «diff» که در جلویCBC نوشته می‌شود، درخواست برای شمارش همین انواع مختلف گلبول‌سفید است.

مقادیر طبیعی :  در بزرگسالان و بچه‌های بالاتر از 2 سال مقدار گلبول‌سفید بین 5 تا 10 هزار در هر میلی‌لیتر خون طبیعی است.

محدوده خطر: WBCکمتر از 2500 و بیشتر از 30000 نشان‌دهنده بیماری‌هایی هستند که می‌توانند گاهی خطرناک باشند.

چه چیزهایی باعث کاهشWBCمی‌شود؟

لکوپنی یا کاهش گلبول‌سفید به مقادیر کمتر از 4 هزار گفته می‌شود که معمولا در اثر نارسایی مغز استخوان،مسمومیت دارویی ، عفونت بسیار زیاد، سوءتغذیه، بیماری‌های خودایمنی و ایدز به وجود می‌آید. در بسیاری از انواع نارسایی‌های مغز استخوان، مثلا بعد از شیمی‌ درمانی،‌ رادیوتراپی و ... هم این مقدار کاهش می‌‌یابد.

چه چیزهایی باعث افزایشWBCمی‌شود؟

افزایش گلبول‌سفید، لکوسیتوز نام دارد و به مقادیر بالاتر از 10هزار گفته می‌شود که به طور معمول نشان‌دهنده عفونت، التهاب، تخریب بافت بدن، لوسمی یا سرطان خون است.

ضربه و جراحت، استرس و تب هم مقدارWBCرا افزایش می‌دهد.

نکته:

- عمل اصلی گلبو‌ل‌سفید مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجی و مزاحم از بدن است و در مواقع آلرژ‌ی‌ها هم این سلول‌ها مسئول بروز واکنش هستند.

- تغییر هر کدام از انواع WBCمعنی خاص خود را دارد و ممکن است نشان‌دهنده عفونت با میکروب (مثل باکتری یا ویروس) و یا حتی استرس باشد.

- فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین هم برای مدتی باعث بالا رفتن تعداد WBCدر خون می‌شود. بارداری و زایمان هم این مقدار را افزایش می‌دهند.

منابع :

1- اصول طب داخلي هاريسون (بيماري هاي خون و سرطان 2008) ترجمه دكتر آيدين صراطي نوري ،دكتر عبدالحسين ستوده نيا ،دكتر سيد مهدي منتظري ، انتشارات ارجمند 1388 .

2- کاوياني ،سعيد ، روشهاي آزمايشگاهي تشخيص باليني و درمان در هماتولوژي و بانک خون، تهران نشرمير،1388

حديث:امام كاظم (ع):تا زماني كه بيماري ،به جد با شما در گير نشده است،درگير معالجه طبيبان نشويد،كه درمان به مانند ساختمان است كه مقدار كمي از آن شخص را به مقدار فراوانش مي كشاند.                                   
دانش نامه احاديث پزشكي  ، ص 63