اقدام به خودکشی نیز اصطلاحی است برای اشاره به تمامی اقدامات غیرکشنده که در آن‌ها شخص ماهرانه به خود آسیـــب می‌رساند یــا دارویی را بیش از انــدازه می‌خورد. تفاوت آن با خودکشی در آن است که در اقدام به خودکشی فرد خواهان مرگ نبوده بلکه به این وسیله می‌خواهد احساسات خود را بیان داشته و رفتار دیگران را نسبت به خود تغییر دهد.بر اساس تخمین‌های سازمان بهداشت جهانی در سال 2000 میلادی نزدیک به هشتصد و پنجاه هزار مرگ ناشی از خودکشی در جهان وجود داشته و بیش از ده تا بیست برابر آن در سطح جهان اقدام به خودکشی کرده‌اند. این در حالی است که تخمین زده شده در سال 2020 میلادی، تقریباً یک میلیون و پانصد و سی هزار نفر بر اثر خودکشی خواهند مرد و بیش از ده تا بیست برابر آن در سطح جهان اقدام به خودکشی خواهند کرد. نکته فوق به این معنی است که در سال 2020 میلادی به طور متوسط یک مورد مرگ ناشی از خودکشی در هر بیست ثانیه و یک مورد اقدام به خودکشی در فاصله هر یک تا دو ثانیه اتفاق می‌افتد.

بنابراین نتایج هر مطالعه ای که به وسیله آن بتوان پیرامون علل رویداد این دو پدیده اطلاعات بیشتری کسب نمود از اهمیت بسیار زیادی برخوردار خواهد بود. خودکشی و اقــدام به خـــودکشی را می‌توان پدیده‌های پیچیده روانی در نظر گرفت که تحت تأثیر متقابل عوامل فردی و محیطی قرار دارند. از میان عوامل محیطی، نشــان داده شـــده است که شرایط آب و هوایی مرتبط با تغییر فصول می‌تواند بر روی خودکشی مؤثر واقع شود. این نکته برای اولین بار در سال 1881 میلادی توسط دانشمند ایتالیایی به نام مورسلی ¹ عنوان گردید. پس از وی نیز دورکهیم ²جامعه شناس شهیر فرانسوی نشان داد که در اغلب کشورهای غربی وقوع خودکشی در فصل بهار به حد بالای خود و در فصــل زمستان به پایین‌ترین حد می‌رسد . از آن به بعد در اغلب مطالعات انجام شده در کشورهای غربی چنین الگوی معنی دار فصلی مشاهده شده است که در آن خودکشی در مردان و زنان در فصل بهار به حداکثر و در فصل زمستان به حداقل خود می‌رسد. برخی از مطالعات محدود انجام شده در کشورهای موجود در نیمکره جنوبی که فصول آن متفاوت با نیمکره شمالی می‌باشد نیز روند فوق را تأیید نموده است.)رضائیان ،شریفی راد،1387).

همه گیر شناسی

در ایالات متحده سالانه 30000 نفر بر اثر خودکشی می‌میرند.این میزان درمورد قتل سالانه 20000 نفر است. برآورد می‌شود که میزان اقدام به خودکشی 650000 نفر باشد.میزان خودکشی در قرن بیستم وبی است ویکم به طور متوسط 5/12 مورد در هر صد هزار نفر بوده است .در حالی که این میزان در افراد 15 تا 24 ساله 2 تا 3 برابر شد.

عوامل خطر ساز

جنس: مردان 4بار بیشتر از زن‌ها خودکشی می‌کنند و این رقم در تمام سنین ثابت است.با این حال زنان 4 با ر بیشتر از مردها اقدام به خودکشی می‌کنند. میزان بالاتر خودکشی موفق در مردان با روش‌های خودکشی در انها ارتباط دارد.اسلحه گرم،حلق آویز کردن،پریدن از ارتفاع. زنان بیشتر اقدام به مصرف مقادیر زیاد مصرف مواد روانگردان یا سموم می‌کنند.

سن: میزان خودکشی با افزایش سن تا میانسالی بالا می‌رود. و این اهمیت بحران میانسالی را می‌رساند. در مردها خودکشی پس از سن 45 سال به اوج خود می‌رسد و در زنان بیشترین خودکشی موفق پس از سن 55 سالگی رخ می‌دهد.میزان خودکشی در افراد 75 سال به بالا3 برابر میزانان در افراد جوان است . خودکشی پیش از بلوغ نادر است.

نژاد: میزان خودکشی بین سفید پوستان مذکر و موءنث تقریباً 2 برابر سیاهپوستان روی می‌دهد.میزان خودکشی در بین مهاجرین بالاتر از بومیان است.

مذهب :در فلسفه اسلامی ایمان به معاد و زندگی جاوید یکی از اصول جهان بینی است مرگ در اسلام به معنی نیستی و نابودی نیست بلکه انتقال از عالمی به عالم دیگر است و آنچه که انسان در لحظه مرگ تحویل می‌دهد نفس یا روح است که معیاری از شخصیت و ایگو محسوب می‌شودیافته‌های پژوهشی حاکی از این است که میزان ایمان،اعتقاد به معاد،در کاهش میزان خودکشی موءثر است.

وضعیت تأهل: به نظر می‌رسد ازدواج وبچه دار شدن به میزان قابل توجهی خطر خودکشی را کاهش می‌دهد.میزان خودکشی در افراد مجرد و ازدواج نکرده تقریباً دو برابر افراد متأهل است.طلاق خطر خودکشی را افزایش می‌دهد و احتمال خودکشی مردان مطلق سه برابر زنان مطلقه است.

شغل: هر قدر مقان اجتماعی شخص بالاتر باشد خطر خودکشی بیشتر است.ولی نزول مرتبه اجتماعی نیز خطر خودکشی را افزایش می‌دهد.به طور کلی کار کردن محافظی در مقابل خودکشی است.در طبقه بندی مشاغل در کشورهای اروپایی و ایالات متحده متخصصین،بخصوص پزشکان را بیشتر در معرض خطر خودکشی دانسته‌اند.سایر مشاغل پرخطر عبارت‌اند از :مأمورین اجرای قانون،دندانپزشکان،هنرمندان،مکانیک‌ها ،حقوقدانان .میزان خودکشی در جریان رکودهای اقتصادی افزایش می یا بد .

شرایط اقلیمی : میزان خودکشی در بهار و پاییز مختصری افزایش می‌یابد.

سلامت جسمی: تقریباً در نیمی از تمام موارد خودکشی بیماری جسمی عامل مهمی شناخته شده است .عوامل مربوط به بیماری که در خودکشی و اقدام به خودکشی نقش دارند عبارت‌اند از:

1-عدم تحرک(بخصوص وقتی فعالیت جسمانی از نظر شغلی یا تفریحی حائز اهمیت باشد).

2-بدریختی (بخصوص در زنان)

3-دردمزمن مقاوم

4-همودیالیز

سلامت روانی: تقریباً 95 درصد همه کسانی که خودکشی یا اقدام به خودکشی می‌کنند مبتلا به یک اختلال روانی بوده‌اند.اختلالات افسردگی 80 درصد،اسکیزوفرنی 10 درصد،دمانس یا دلیریوم 5 درصد این موارد را تشکیل می‌دهند.

افراد مبتلا به افسردگی هذیانی بیشترین خطر خودکشی را دارند.همه کسانی که سابقه رفتار تکانشی یا اعمال خشونت آمیز دارند در معرض خطر خودکشی هستند.

وابستگی به الکل: حدود 15 درصد همه بیماران الکلی دست به خودکشی می‌زنند.میزان خودکشی افراد الکلی سالانه حدود 270 در صد هزار برآورد می‌شود.در ایالات متحده هر سال بین 7 تا 13هزار الکلی خود را دمی کشند.حدود 80 درصد قربانیان خودکشی در وابستگی به الکل مرد هستند که این درصد بازتاب شیوع بیشتر وابستگی به الکل در بین مردها است.50 درصد همه قربانیان خودکشی در وابستگی به الکل ظرف یک سال قبل ازخودکشی رابطه عاطفی نزدیکی را از دست داده‌اند. بزرگ‌ترین گروه مردان الکلی آن‌هایی هستند که اختلال شخصیت ضداجتماعی دارند.

وابستگی به مواد: میزان خودکشی در معتادین به هروئین حدود 20 برابر بیش از میزان خودکشی در جمعیت کلی است .

سبب شناسی خودکشی

عوامل اجتماعی:

فقدان وابستگی خانوادگی،توضیحی است برای آسیب پذیری بیشتر افراد مجرد نسبت به متأهل و مقاومت بیشتر زوجهای صاحب فرزند در مقابل خودکشی.

در مناطق روستایی همبستگی اجتماعی قویتر از مناطق شهری است و به همین دلیل در این مناطق میزان خودکشی کمتر است .

همبستگی افراطی به برخی گروه‌ها میزان اقدام به خودکشی و خودکشی را افزایش می‌دهد.

تغییرات چشمگیردر وضعیت اقتصادی،که عامل آن بی هنجاری است.

عوامل روانشناختی:

خودکشی شناسان معاصرمعتقدند از تخیلات بیمارانی که اقدام به خودکشی کرده اطلاعات فراوانی بدست آورده‌اند برخی از این تخیلات عبارت‌اند از :

1-آرزوی انتقام،قدرت ،کنترل یا مجازات

2- آرزوی جبران ،فداکاری

3- آرزوی فرار یا خواب دائمی

4-آرزوی نجات یافتن،تولد دوباره،اتحاد دوباره با شخصی فوت شده

5-آرزوی حیاتی دوباره

از دست دادن محبوب،افسردگی ،اسکیزوفرنی،اختلال شخصیت ضد اجتماع،عوامل دیگر روانشناختی در سبب شناسی خودکشی هستند .افراد افسرده ممکن است زمانی که به نظر می‌رسد بهبود یافته‌اند اقدام به خودکشی کنند.درواقع ارون بک نشان داد که نومیدی یکی از دقیق‌ترین نشانگرهای خطر خودکشی در درازمدت است .

عوامل زیستی:

کاهش سروتونین(ناقل عصبی)مرکزی در بروز رفتارهای انتحاری نقش دارد.گروهی از محققین موءسسه کارولینسکا در سوئد نخستین کسانی بودند که متوجه شدند غلظت‌های پایین متابولیت سروتونین در مایع مغزی نخاعی با بروز رفتارهای انتحاری ارتباط دارد. این یافته بارها در گروه‌های تشخیصی تکرار شده است.مطالعات نوروشیمی بر روی جسد قربانیان خودکشی نشان داده است که سروتونین ساقه مغز یا قشر پیشانی این افراد مختصری کاهش میابد.

عوامل ژنتیک

رفتار انتحاری همچون سایر اختلالات روانی نوعی توزیع خانوادگی دارد.درمطالعه شاخصی که در سال 1991 انجام شد 176 جفت دوقلو که یک قل آن‌ها خودکشی کرده بود بررسی شدند. در 9 جفت از این دوقلوها هر دو قل مرتکب خودکشی شده بودند که هفت مورد آن‌ها دوقلوی یک تخمکی ودو مورد دوقلوی دوتخمکی بودند.(در این مطالعه تعداد دوقلوهای یک تخمکی 62 جفت و دوقلوهای دو تخمکی 114 جفت بود) این تفاوت همگامی خودکشیدر بین دوقلوهای یک تخمکی و دوقلوهای دو تخمکی(3/11 درمقابل 8/1 درصد)از لحاظ آماری معنادار است .(1%<p).

مشکلات خانوادگی:

شکست در ازدواج ،ازدواج اجباری ، طلاق، ناکامی‌های

عشقی،روابط خانوادگی مختل و گسست پیوندهای خانوادگی

عوامل اقتصادی و معیشتی :

فقر ، بیکاری،قرار داشتن در طبقات پایین اقتصادی، ازدست دادن شغل و ورشکستگی.

عوامل معنوی :

زندگی بی هدف،احساس پوچی و نداشتن جهان بینی

وضعیت خودکشی در ایران

خودکشی و تفکر خودکشی بیشتر در بین نوجوانانوجوانان دیده شده است بطوریکه خود کشی سومین علت مرگ و میر در گروه سنی 30-21 سال بعد از گروهسوانح،حوادث و قتل می‌باشد.                                                          

      هشدار

سربازان نیروهای مسلح در دامنه سنی 19 تا 25 سال قرار دارند.

ویژگی‌های شخصیتی اقدام کنندگان به خودکشی

خصوصیات زیر در قربانیان خود کشی بیشتر از جمعیت عادی است.

1- انزوای محیطی و طرد شدن.

2-شکستهای پی در پی و احساسدرماندگی.    

3-فقدان اعتماد به نفس.

4-ناتوانی در یافتن راه‌های مختلف برایمشکلات.

5-تعارض بین فرد و والدین.

6 –دلتنگی،کناره گیری ، و انزوای اجتما عی.

7 -افراد درون گرا و خود محور.

8 -خود پنداره و عزت نفس ضعیف.

9-تنهایی ، بی کسی و بی یاوری.

10-احساس بی لیاقتی ،حقارت شدید و بی مصرفی.

11-افراد بسیار متکی و وابسته .

12-شخصیت‌های متزلزل و بی ثبات.

13-منفی گرایی و بد بینی و نا امیدی.

14-تکانشگری.

پیش بینی کننده‌های خودکشی در سرباز

1-سابقه خودکشی قبلی: برای تشخیص از کارشناس بهداشت روان کمک بگیرید.

2- محکومیت در دادسرای نظامی: برای تشخیص از دفتر قضائی کمک بگیرید.

3-تهدید به خودکشی: برای تشخیص با سربازان ارتباط داشته باشید.به نتایج معاینات سلامت سربازان توجه کنید.

4- سربازان افسرده ،منزوی ،غمگین و مأیوس .      

5- درگیری‌های متعددبا مسئولین و همقطاران،وجود میل انتقام.

6- سربازان ضعیف،شکننده،بی دفاع و تحت استرس

7- سربازان معرفی شده به بازدشتگاه ، قبل ،حین و بعداز بازگشت.

8- بخشیدن لوازم ،مطلع کردن دیگران از خودکشی ، نوشتن وصیتنامه.

9-باز گشت از مرخصی‌های مشکل آفرین وتخریب کننده .

10- دریافت خبرهای ناگوار(از دست دادن عزیزان ،ترک شدن از سوی فرد مورد علاقه).

11-سربازان درمعرض اتهام وکسانی که با خطر ازدست دادن دادن آبرو روبرو هستند .      

راهنمای مداخله در خودکشی

1- خونسرد باشید،عجله نکنید،آرامش خود را حفظ کنید(روانشناس ومسئول بهداری را خبر کنید).اگرروانشناس ، اقدامات زیر را انجام دهید.

2-ورود به محل بدون ایجاد استرس و زور. برای ورود به محل اجازه بگیرید.درب بسته را نشکنید.

3-از خود در مقابل افراد مسلح محافظت کنید.

4-اقدامات تحریک آمیز انجام‌ندهید.

5-ازمرجع‌قدرت حرف نزنید.

6-تهدید نکنید . سوءظن ایجاد نکنید.  

7-تهدید یک نکنید (تو این کار را نمی‌کنی) .

8- محیط را خلوت کرده و از تجمع جلوگیری کنید.

9- با اقدام کننده به خود کشی رابطه کلامی و عاطفی برقرار کنید . بدون جدل ، بدون تهدید .

10- سعی کنید شخصی را که رابطه مخصوصی با فرد اقدام کننده دارد شناسایی کنید و او را به محل بیاورید.

11- فرد را با استفاده از روش‌های حل مسئله و اقدامات مثبت تشویق نمائید.

12- به طور صریح راجع به مرگ و خودکشی صحبت کنید .

14-از متخصصان کمک بگیرید و نقش قهرمان را بازی نکنید.  

منابع:

خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک (ویراست دهم 2007)

خودکشی-نوشته دکتر ماهیار آذر

اینترنت